Συνηθίζουμε να συνδέουμε απόλυτα τον λόγο και την ομιλία με την επικοινωνία. Ωστόσο, όταν το ζητούμενο είναι να μπορούμε να επικοινωνούμε με τρόπο λειτουργικό- με απώτερο στόχο τη βελτίωση των σχέσεων και της ποιότητας ζωής όλων, ας μην πέφτουμε σε παγίδες που βάζουν οι στερεότυπες απόψεις περί επικοινωνίας.

Η επικοινωνία σε έναν άνθρωπο υπάρχει από την στιγμή της γέννησης του, αλλά το ρεπερτόριο των τρόπων επικοινωνίας που έχει ένα παιδί, ο έλεγχος αυτών των τρόπων, καθώς και η ικανότητα για αποτελεσματική επικοινωνία εξελίσσεται σαν αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω του. Η επικοινωνία δηλαδή ενός ατόμου αναπτύσσεται από την πρώτη κραυγή ενός βρέφους.

Η επικοινωνία των βρεφών τον πρώτο χρόνο της ζωής τους έχει συσχετιστεί με τα πραγματολογικά στοιχεία της ομιλίας και των πράξεων ομιλίας- όπως έχουν οριστεί από τους Searle και Austin (Bates 1976). Τους πρώτους 6 μήνες της ζωής ενός παιδιού ο ακροατής πρέπει  να ερμηνεύσει την συμπεριφορά του παιδιού. Γύρω στον ένατο μήνα τα παιδιά εκδηλώνουν τις προθέσεις τους μέσω νευμάτων και ψελλισμών, ενώ γύρω στον δωδέκατο μήνα τα παιδιά εκφράζουν τις προθέσεις τους και τους σκοπούς τους μέσω του λόγου.

Αυτές οι τρείς φάσεις είναι αθροιστικές και αλληλεπικαλύπτονται.  Δηλαδή, η πρώτη φάση συνεχίζεται κατά την έναρξη της δεύτερης και την συμπληρώνει. Αυτές οι δύο φάσεις συνεχίζουν να αναπτύσσονται καθώς η τρίτη αρχίζει.

Για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τι είναι λοιπόν επικοινωνία, θα χρησιμοποιήσουμε μερικά παραδείγματα για να γίνουμε πιο εύκολα κατανοητοί.  Είναι λοιπόν ο μικρός Γιαννάκης που πηγαίνει στην κουζίνα στην οποία βρίσκεται η μητέρα του. Το αγόρι μπαίνει στην κουζίνα, ανεβαίνει στον πάγκο της κουζίνας ανοίγει το βάζο με τις καραμέλες και αρχίζει να τις τρώει. Παρατηρείστε τώρα λοιπόν στο σενάριο μας με τον Γιαννάκη πως ο τελευταίος δεν έδωσε καμία σημασία στην μητέρα του που ήταν εκεί. Ο Γιάννης απλώς ενέργησε πάνω στο περιβάλλον του (πάγκος κουζίνας, βάζο) και η συνέπεια ήταν μία ενισχυτική εμπειρία (τρώω καραμέλες). Οι κινήσεις που παρατηρήσαμε ήταν προς τα διάφορα αντικείμενα του περιβάλλοντος του, οι οποίες δεν θα άλλαζαν αν η μητέρα δεν ήταν παρούσα. Οι ενέργειες οι οποίες κατευθύνονται προς το περιβάλλον και έχουν ενισχυτικές συνέπειες δεν είναι επικοινωνιακές. Η μητέρα μπορεί να ερμηνεύσει  την συμπεριφορά του παιδιού της όμως η φύση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς δεν αλλάζει. Η επικοινωνία χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια απλή επίδραση κάποιου στο περιβάλλον του. Η επικοινωνία χρειάζεται τουλάχιστον δύο ανθρώπους και η ενέργεια του ενός ατόμου πρέπει να κατευθύνεται προς το άλλο άτομο και με την σειρά του το δεύτερο άτομο να αντιδρά ανάλογα στο πρώτο άτομο. Κάτι τέτοιο μπορούμε να παρατηρήσουμε σε ένα εναλλακτικό σενάριο από αυτό που είδαμε παραπάνω με τον Γιαννάκη. Βρίσκονται πάλι στον χώρο της κουζίνας ο Γιάννης με την μητέρα του, μόνο που αυτήν την φορά ο Γιάννης γυρίζει προς την μητέρα του και της ζητάει «Θέλω καραμέλα». Η μητέρα ανοίγει το βάζο και δίνει την καραμέλα. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο και στα δύο σενάρια απλά το δεύτερο είναι επικοινωνιακό.

Στο παράδειγμα μας ο Γιαννάκης ήθελε να φάει μία καραμέλα και την ζήτησε . Το αποτέλεσμα δηλαδή αυτής της  επικοινωνιακής συναλλαγής ήταν άμεσο και απτό. Εδώ διακρίνουμε την μία βασική λειτουργία της επικοινωνίας , το αίτημα.  Η δεύτερη λειτουργίας της είναι άμεση , ο σχολιασμός. Ας πάρουμε πάλι ως παράδειγμα τον Γιαννάκη που βλέπει στην τηλεόραση τα αγαπημένα του μπισκότα και φωνάζει δυνατά στην μητέρα του που βρίσκεται στον χώρο « μαμά μαμά, μπισκότα!!!». Και η μητέρα του απαντά «Ναι αγόρι μου, μπισκότα». Ζητάει λοιπόν από την μητέρα του την προσοχή της, την ενίσχυση της και όχι φυσικά το ίδιο το μπισκότο. Δεν παίρνει ο Γιαννάκης κάτι απτό από αυτή την επικοινωνιακή δραστηριότητα.

Μπορούμε όμως να επικοινωνήσουμε μόνο με την ομιλία;- Εάν γνωρίζαμε δηλαδή την νοηματική γλώσσα θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με κάποιον που επίσης την γνωρίζει. Επίσης, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε νεύματα ή χειρονομίες για να γίνουμε κατανοητοί σε κάποιον ή επίσης να του δείξουμε τι θέλουμε χρησιμοποιώντας ένα αντικείμενο. Όπως επίσης θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την ανάγνωση και την γραφή ή ακόμα και εικόνες που αναπαριστούν αντικείμενα και πράξεις. Καθένα από αυτά τα παραδείγματα υποδηλώνει και έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας.

Η ομιλία είναι όμως πάντα επικοινωνιακή-λειτουργική;- Ακούμε πολύ συχνά, παιδιά που ανήκουν στο φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, να επαναλαμβάνουν λέξεις, προτάσεις, διαλόγους από την τηλεόραση, τραγούδια είτε συνομιλίες που άκουσαν, δίχως να κατανοούν τίποτα από αυτά που λένε. Επαναλαμβάνουν δηλαδή ήχους σχηματίζοντας λέξεις και προτάσεις χωρίς να γνωρίζουν τον ακριβή τρόπο που μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν. Τα λόγια του παιδιού δεν κατευθύνονται σε κάποιο άλλο πρόσωπο και αυτές τις φράσεις  μπορεί να τις πει είτε είναι κάποιος μπροστά είτε όχι, άρα καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η επανάληψη των ήχων αυτών δεν έχουν καμία πρόθεση επικοινωνίας. Κατά συνέπεια, για να αξιολογήσουμε την ικανότητα ενός παιδιού να επικοινωνήσει, δεν αρκεί μία απλή περιγραφή των λέξεων που το παιδί αρθρώνει, αλλά η διαπίστωση ότι μέσα σε αυτές εμπεριέχονται οι βασικές λειτουργίες της επικοινωνίας.