Πως οι εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ανάπτυξη ενός συστήματος επικοινωνίας

Η ουσία του Pecs δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι χρησιμοποιεί εικόνες, αλλά στο ότι παρέχει τη μέθοδο πως χρησιμοποιηθούν αυτές για την διδασκαλία της επικοινωνίας. Συγκεκριμένα, το παιδί μαθαίνει να παίρνει την πρωτοβουλία για να επικοινωνήσει με κάποιον, να απευθύνει το μήνυμα του σ’ ένα συγκεκριμένο άτομο, να απαντά σε ερωτήσεις και στη συνέχεια να καταφέρνει όλα αυτά χτίζοντας την πολυπλοκότητα του λόγου.

Το Pecs είναι κατάλληλο για κάθε άτομο κάθε ηλικίας (από 2 ετών και άνω). Ως εναλλακτικό εργαλείο είναι κατάλληλο για άτομα που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν. Χρησιμοποιείται περισσότερο από παιδιά που παρουσιάζουν κάποια διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, χωρίς να περιορίζεται μόνο σε αυτά. Επίσης χρησιμοποιείται και ως συμπληρωματικό εργαλείο για ομιλούντα άτομα, που όμως δεν έχουν μπορέσει να αναπτύξουν την ομιλία στον απαιτούμενο βαθμό.

Το PECS (Picture Exchange Communication System) αναπτύχθηκε το 1985 από τους Lori Frost και Andy Bondy. Δεν απαιτεί σύνθετο ή ακριβό υλικό και μπορεί να εφαρμοστεί σε πλήθος διαφορετικών πλαισίων.» Ωστόσο είναι απαραίτητη η εκπαίδευση σε αυτό από αναγνωρισμένους εκπαιδευτές.

Όσοι χρησιμοποιούν το PECS «αρχικά μαθαίνουν να πλησιάζουν και να δίνουν την εικόνα του αντικειμένου που επιθυμούν στο «σύντροφο επικοινωνίας» (communicative partner) και να την ανταλλάσουν με το επιθυμητό αντικείμενο. Με αυτό τον τρόπο, ο χρήστης ξεκινάει τη διαδικασία της επικοινωνίας, με συγκεκριμένα αποτελέσματα μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο.

Το πρωτόκολλο εκπαίδευσης βασίζεται στο βιβλίο του B.F. Skinner «Κατανόηση της Λεκτικής Συμπεριφοράς» (Verbal Behavior), με στόχο να διδάσκονται συστηματικά λειτουργικοί λεκτικοί συντελεστές (verbal operants) χρησιμοποιώντας τεχνικές καθοδήγησης (prompts) και ενισχυτικές στρατηγικές, που θα συμβάλλουν στην αυτόνομη επικοινωνία. Δεν χρησιμοποιούμε λεκτική καθοδήγηση, έτσι ώστε να πετύχουμε την ανάπτυξη της άμεσης πρωτοβουλίας και να αποφύγουμε την εξάρτηση του μαθητή από οποιαδήποτε μορφή στήριξης ή βοήθειας.

Όσοι χρησιμοποιούν το PECS μαθαίνουν αρχικά να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας μόνο μια εικόνα, αλλά μετά μαθαίνουν να συνδυάζουν εικόνες, ώστε να μάθουν διάφορες γραμματικές δομές, σημασιολογικές σχέσεις και λειτουργίες επικοινωνίας.. Στα πιο προχωρημένα στάδια τα άτομα διδάσκονται να σχολιάζουν πράγματα που παρατηρούν γύρω τους και να απαντούν σε απευθείας ερωτήσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι παιδιά προσχολικής ηλικίας που χρησιμοποιούν τη μέθοδο PECS αναπτύσσουν και ομιλία. Το πρωτόκολλο του PECS εξελίσσεται παράλληλα με την τυπική ανάπτυξη της γλώσσας με την έννοια, ότι πρώτα διδάσκει στον εκπαιδευόμενο πώς να επικοινωνήσει ή ποιες είναι οι βασικές αρχές επικοινωνίας. Αργότερα, τα παιδιά μαθαίνουν να επικοινωνούν με συγκεκριμένα μηνύματα.

Το πρωτόκολλο του PECS είναι βασισμένο στην έρευνα και πρακτική εφαρμογή των αρχών της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (Applied Behavioral Analysis). Δίνει έμφαση στην ανάπτυξη λειτουργικών δεξιοτήτων επικοινωνίας, στη χρήση κατάλληλων ενισχυτών και στη δημιουργία προγραμμάτων συμπεριφοριστικής παρέμβασης. Είναι απαραίτητη η χρήση συγκεκριμένων στρατηγικών εκπαίδευσης, συστημάτων ενίσχυσης, στρατηγικών διόρθωσης του λάθους και στρατηγικών γενίκευσης για τη διδασκαλία κάθε δεξιότητας.»

Η μέθοδος PECS έχει σημειώσει επιτυχία και με ενήλικες και εφήβους με εκτεταμένες επικοινωνιακές, γνωστικές και κινητικές δυσκολίες. Οι αρχές της μεθόδου PECS αναφέρονται στο Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο PECS (2η έκδοση) που γράφτηκε από την Lori Frost, MS, CCC / SLP και τον Andew Bondy, PhD.

Πως δουλεύουμε με το Pecs;

Επειδή η σκέψη με εικόνες είναι πιο προσιτή και άμεση, μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να αντιληφθεί πώς να συνεννοηθεί μαζί μας όταν θέλει κάτι από μας. Οι επιθυμίες του παιδιού καλύπτονται άμεσα και εύκολα διότι δεν χρειάζεται εκπαίδευσή του συνομιλητή για να γίνει αντιληπτό το μήνυμα του.

Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να μαθαίνει να εκφράζει τις ανάγκες του με έναν εύκολο τρόπο, έτσι ώστε αυτές να καλύπτονται πιο γρήγορα και να αποφεύγονται όσο είναι δυνατό η εκδήλωση δυσνόητων συμπεριφορών (π.χ. να σε σπρώχνει, να φωνάζει, να πέφτει στο πάτωμα, να πετάει πράγματα κ.λ.π.)

Η διδασκαλία αυτή κλιμακώνεται στα 6 ακόλουθα στάδια που παρουσιάζονται με συντομία. Το καθένα από αυτά διδάσκει στο παιδί νέες επικοινωνιακές και λεκτικές δεξιότητες με εργαλείο τη χρήση εικόνων ακολουθώντας συγκεκριμένο πρωτόκολλο.

Στάδιο I:

Διδάσκει εξ αρχής τους μαθητές να παίρνουν πρωτοβουλία για επικοινωνία, με το να ανταλλάσσουν εικόνες για να αποκτήσουν επιθυμητά αντικείμενα.

Στάδιο II:

Διδάσκει τους μαθητές να επιμένουν στην επικοινωνία, να ψάχνουν τις εικόνες τους και να ανταλλάσσουν την επιθυμητή εικόνα, πηγαίνοντας προς το άτομο που θα ικανοποιήσει το αίτημά τους.

Στάδιο III:

Διδάσκει στους μαθητές να διακρίνουν τις εικόνες και να επιλέγουν την εικόνα που αντιπροσωπεύει το επιθυμητό γι’ αυτούς αντικείμενο.

Στάδιο IV:

Μαθαίνει τους μαθητές να δομούν μια πρόταση για να εκδηλώσουν ένα αίτημα της μορφής «θέλω + (επίθ)+ αντικείμενο» Στάδιο V: Μαθαίνει τους μαθητές να ανταποκρίνονται στην ερώτηση «Τι θέλεις;».

Στάδιο VI:

Μαθαίνει τους μαθητές να σχολιάζουν αυθόρμητα τα πράγματα στο περιβάλλον τους, καθώς και να κάνουν οι ίδιοι ερωτήσεις.

Ανάπτυξη Λεξιλογίου:

Μαθαίνει τους μαθητές να χρησιμοποιούν επιθετικούς προσδιορισμούς, χρώματα, σχήματα, μεγέθη, όταν ζητούν διάφορα πράγματα.

Σ’ αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφέρουμε για το Pecs Classroom το οποίο είναι μία ομάδα παιδιών που λειτουργεί ως μία τάξη, όπου ο μαθητής εισάγεται στην επικοινωνία μέσω των 6 σταδίων, αλλά κάνει και πολλά άλλα εξίσου σημαντικά:

• Εκπαιδεύει το παιδί σε όλες τις επικοινωνιακές του δεξιότητες, να ζητά βοήθεια, να περιμένει, να ακούει στο «όχι», να ζητά διάλειμμα από κάτι, να απαντά «ναι» ή «όχι» κ.α.
• Εκπαιδεύει το παιδί στην αυτοεξυπηρέτηση.
• Εφαρμόζει στρατηγικές πρόληψης των ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
• Εκπαιδεύει το παιδί να ακολουθεί ένα πρόγραμμα και να αυτοαπασχολείται.
• Εκπαιδεύει το παιδί σε δεξιότητες που χρειάζεται για να κυκλοφορήσει στην κοινότητα και σε χώρους που δεν είναι οικείοι σε αυτόν
• Διδάσκει στους γονείς πώς να βοηθούν το παιδί στο σπίτι και πως μπορούν να επιτύχουν μια σωστή και λειτουργική επικοινωνία με το παιδί τους.

(Πηγή: Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο για το PECS & http://www.pecs-greece.com )